3مورد از انواع اختلالات شخصیت
اختلال شخصیت چیست؟ نشانه‌ها، انواع و راه‌های درمان
اختلال شخصیت (Personality Disorder) یکی از پیچیده‌ترین اختلالات روانی است که باعث ایجاد الگوهای ناسالم در تفکر، احساس و رفتار فرد می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولا در درک دیگران و برقراری روابط اجتماعی سالم با مشکل مواجه هستند. همین موضوع می‌تواند به مشکلاتی در محیط کار، مدرسه، روابط خانوادگی و اجتماعی منجر شود.
چرا بسیاری از افراد متوجه اختلال شخصیت خود نمی‌شوند؟
یکی از چالش‌های مهم در تشخیص این اختلال شخصیت، عدم آگاهی فرد از غیرطبیعی بودن الگوهای رفتاری و فکری خود است. معمولاً فرد رفتار خود را منطقی و عادی می‌بیند و در نتیجه، دیگران را مقصر مشکلات خود می‌داند.
شروع علائم اغلب در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی اتفاق می‌افتد و برخی انواع آن در زنان شایع‌تر از مردان هستند. با افزایش سن و ورود به میانسالی، شدت برخی از اختلال‌ها ممکن است کاهش یابد.
چرا تشخیص اختلال شخصیت دشوار است؟
بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال شخصیت، متوجه مشکلات خود نمی‌شوند، زیرا رفتار و تفکرشان برای خودشان کاملاً طبیعی است. این مسئله باعث می‌شود که آنان مشکلات‌شان را به دیگران نسبت دهند و تمایل به تغییر رفتار نداشته باشند. علاوه بر این، اغلب علائم این اختلال در نوجوانی و جوانی آغاز می‌شود، دوره‌ای که فرد هنوز در حال رشد و تغییر است، بنابراین تشخیص آن می‌تواند به تأخیر بیفتد.
علت بروز اختلال شخصیت
علل بروز اختلال شخصیت معمولاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی، زیستی و محیطی هستند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که تجربه‌ی آسیب‌های روانی در دوران کودکی، مانند سوءاستفاده یا ترک شدن، می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری اختلالات شخصیتی باشد. همچنین، ساختارهای مغزی و عملکرد نواحی مرتبط با کنترل هیجان‌ها نیز در برخی افراد ممکن است متفاوت باشد. عوامل محیطی مانند سبک فرزندپروری، روابط خانوادگی و فشارهای اجتماعی نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند.
عوامل متعددی در بروز اختلالات شخصیتی نقش دارند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
ژنتیک و عوامل بیولوژیکی
-
تجربیات اولیه زندگی، به‌ویژه آسیب‌های روانی در دوران کودکی
-
محیط اجتماعی و سبک فرزندپروری
برای مطالعه بیشتر، می‌توانید به مقاله علت‌های روانشناختی اختلال شخصیت در WebMD مراجعه کنید.
دسته‌بندی انواع اختلالات شخصیتی
اختلالات شخصیتی به چندین دسته تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها، علائم و روش‌های درمان خاص خود را دارند. در ادامه به مهم‌ترین انواع اختلالات شخصیتی اشاره می‌کنیم:
جدول مقایسه انواع اختلال شخصیت
| نوع اختلال شخصیت | ویژگی‌های اصلی | علائم رایج | روش‌های درمان پیشنهادی |
|---|---|---|---|
| وسواس فکری عملی (OCPD) | کمال‌گرایی، کنترل افراطی، سخت‌گیری | اضطراب، تأخیر در انجام کارها، سخت‌گیری | روان‌درمانی شناختی، آموزش مهارت‌های کنترل اضطراب |
| وابسته | نیاز شدید به حمایت، ترس از تنها ماندن | تصمیم‌گیری ضعیف، کمبود اعتماد به نفس | روان‌درمانی حمایتی، تقویت استقلال |
| خودشیفته | خودمحوری، نیاز به تحسین، عدم همدلی | غرور، رفتارهای استثمارگرانه، حساسیت به انتقاد | روان‌درمانی، آموزش مهارت‌های اجتماعی |
__________________________________________________________________________________________________________
نکات مهم درباره اختلال شخصیت
-
اختلال شخصیت با مشکلات خلقی مثل افسردگی و اضطراب متفاوت است ولی می‌تواند با آنها همراه شود.
-
تغییر الگوهای رفتاری در اختلال شخصیت به زمان و تلاش زیادی نیاز دارد و درمان‌های ترکیبی بهترین نتیجه را دارند.
-
خانواده و اطرافیان نقش مهمی در حمایت و موفقیت درمان دارند.
-
تشخیص زودهنگام توسط متخصصان روانشناسی یا روانپزشکی، کلید پیشگیری از آسیب‌های بیشتر است.
________________________________________________________________________________
انواع اختلال شخصیت
1. اختلال شخصیت وسواسی جبری (OCD)
اختلال شخصیت وسواسی که اغلب با وسواس فکری و عملی اشتباه گرفته می‌شود، با رفتارهای سخت‌گیرانه، نیاز شدید به نظم، و افکار وسواسی مکرر همراه است. افراد مبتلا به OCD در کنترل افکار و اعمال خود مشکل دارند و ممکن است برای رهایی از اضطراب، رفتارهایی تکراری انجام دهند.
این نوع اختلال شخصیت با تمایل شدید به کنترل، کمال‌گرایی افراطی، وسواس در رعایت قوانین و سخت‌گیری بیش از حد مشخص می‌شود. فرد مبتلا به این اختلال ممکن است در انجام کارها به‌دلیل تلاش برای کامل بودن دچار تأخیر شود و روابطش با دیگران به‌خاطر رفتارهای سخت‌گیرانه مختل گردد. وسواس فکری عملی یا همان OCD (اختلال وسواس فکری عملی) شباهت‌هایی دارد، اما تفاوت‌های مهمی نیز بین این دو وجود دارد.
برای آشنایی بیشتر با این نوع، مقاله‌ی درمان وسواس فکری و عملی سازمان بهداشت جهانی را بخوانید.
2. اختلال شخصیت وابسته
در اختلال شخصیت وابسته، فرد دچار وابستگی شدید روانی و عاطفی به دیگران است و توانایی تصمیم‌گیری مستقل را ندارد. این اختلال با نیاز به مراقبت مداوم و ترس از ترک‌شدن همراه است.در این اختلال، فرد به شدت به دیگران وابسته است و توانایی تصمیم‌گیری مستقل ندارد. افراد مبتلا معمولاً از تنهایی می‌ترسند و تلاش می‌کنند تا به هر قیمتی رابطه‌های خود را حفظ کنند، حتی اگر این روابط برای آنها زیان‌آور باشد. این وابستگی باعث می‌شود که فرد به شدت نیازمند حمایت عاطفی و جسمی باشد و از مسئولیت‌های زندگی روزمره فرار کند.
نشانه‌ها شامل:
-
ناتوانی در شروع کارها به‌تنهایی
-
ترس شدید از طرد یا جدایی
-
کاهش اعتمادبه‌نفس و احساس بی‌کفایتی
3. اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder)
در این اختلال شخصیت، فرد دچار عشق افراطی به خود و نیاز به تحسین دائمی است. او خود را خاص و برتر از دیگران می‌بیند و اغلب توانایی درک احساسات دیگران را ندارد. اختلال شخصیت خودشیفته با ویژگی‌هایی مانند احساس برتری، نیاز مفرط به تحسین و عدم همدلی با دیگران شناخته می‌شود. فرد خودشیفته معمولاً خود را مرکز توجه می‌داند و
انتظار دارد دیگران نیز او را همان‌طور ببینند. این افراد در روابط اجتماعی دچار مشکلات زیادی می‌شوند، زیرا رفتارهای خودمحورانه و بی‌توجهی به نیازهای دیگران، به ایجاد تنش و قطع رابطه منجر می‌شود.
علائم اصلی:
-
خودبینی و خودمحوری شدید
-
ناتوانی در پذیرش انتقاد
-
تمایل به سوءاستفاده از روابط برای منافع شخصی
اهمیت حمایت خانواده و جامعه
حمایت اطرافیان و آگاه‌سازی جامعه نقش مهمی در موفقیت درمان دارد. خانواده باید با آموزش‌های لازم، رفتارهای مناسب را یاد بگیرد تا بتواند به فرد مبتلا کمک کند. ایجاد محیطی امن و بدون قضاوت برای فرد، کلید بهبود و کاهش استرس‌های ناشی از اختلال است
چرا تشخیص زودهنگام مهم است؟
تشخیص زودهنگام و درمان اختلال شخصیت می‌تواند به جلوگیری از آسیب‌های بیشتر روانی و اجتماعی کمک کند. با ارزیابی دقیق روان‌پزشک یا روانشناس، امکان انتخاب درمان مناسب مانند روان‌درمانی یا دارودرمانی وجود دارد.
تأثیر اختلال شخصیت بر روابط اجتماعی و شغلی
اختلال شخصیت باعث می‌شود که فرد در تعاملات روزمره خود دچار مشکلات جدی شود. مثلاً ممکن است در محیط کار نتواند با همکاران ارتباط مناسبی برقرار کند یا در جمع‌های دوستانه به دلیل رفتارهای ناسازگار، منزوی شود. این مشکلات می‌توانند منجر به استرس، کاهش اعتماد به نفس و حتی بیکاری فرد شوند.
سوالات متداول
1. آیا اختلال شخصیت قابل درمان است؟
بله، با تشخیص به موقع و استفاده از روش‌های درمانی مثل روان‌درمانی شناختی و دارودرمانی، می‌توان علائم را کاهش داد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
2. آیا همه افراد با مشکلات رفتاری دچار اختلال شخصیت هستند؟
خیر، اختلال شخصیت زمانی تشخیص داده می‌شود که الگوهای رفتاری و فکری پایدار و شدید باشند و به طور قابل توجهی زندگی فرد را مختل کنند.
3. چه زمانی باید به روانشناس مراجعه کنم؟
اگر مشکلات مکرر در روابط اجتماعی، احساس ناراحتی شدید یا رفتارهای غیرقابل کنترل داشتید، بهتر است با یک متخصص مشورت کنید.
4. آیا اختلال شخصیت ارثی است؟
تحقیقات نشان می‌دهد که ژنتیک در بروز برخی از اختلالات شخصیت مانند اختلال شخصیت مرزی یا خودشیفته نقش دارد. با این حال، محیط تربیتی، سبک فرزندپروری، و تجربیات کودکی نیز به‌شدت در فعال شدن این ژن‌ها مؤثر هستند.
به زبان ساده: ممکن است فرد استعداد ژنتیکی داشته باشد، اما محیط آن را فعال یا خاموش می‌کند.
📌 تفاوت بین اختلال شخصیت و اختلال روانی
بسیاری از افراد تصور می‌کنند اختلال شخصیت همان اختلالات روانی دیگر مانند افسردگی یا اضطراب است، در حالی که این دو کاملاً با یکدیگر تفاوت دارند.
| ویژگی | اختلال شخصیت | اختلال روانی (مثل افسردگی، اضطراب) |
|---|---|---|
| مدت‌زمان | مزمن و پایدار، از نوجوانی آغاز می‌شود | ممکن است دوره‌ای و موقت باشد |
| آگاهی بیمار | معمولاً خود را بیمار نمی‌داند | اغلب فرد به مشکل خود آگاه است |
| درمان‌پذیری | سخت‌تر و نیازمند درمان بلندمدت | معمولاً با دارو یا درمان سریع‌تر بهبود می‌یابد |
| اثر بر روابط | عمیق و ساختاری (اختلال در روابط اساسی) | ممکن است روابط را موقتاً تحت تأثیر قرار دهد |
______________________________________________________________________________________________________________________________________
👩⚕️ نقش تست‌های روانشناختی در تشخیص اختلال شخصیت
برای تشخیص دقیق‌تر، روان‌شناسان از آزمون‌های معتبری استفاده می‌کنند:
-
MMPI (پرسشنامه چندمحوری مینه‌سوتا): یکی از معروف‌ترین تست‌های تشخیص شخصیت
-
SCID-II: مخصوص تشخیص اختلالات شخصیت بر اساس DSM
-
پرسشنامه شخصیت NEO یا Big Five: برای ارزیابی ویژگی‌های شخصیتی در بزرگسالان
این تست‌ها به متخصص کمک می‌کنند الگوی دقیق اختلال را شناسایی کند و برنامه درمانی مناسب تدوین شود.
________________________________________________________________________________________________________________________________________
🛡️ راهکارهایی برای جلوگیری از وخیم شدن اختلال شخصیت
اگر فردی در خانواده یا اطرافیان شما نشانه‌هایی از اختلال شخصیت دارد، می‌توانید با رعایت موارد زیر به کنترل بهتر شرایط کمک کنید:
-
عدم قضاوت: با نگاه انتقادی برخورد نکنید. درک کردن مهم‌تر از واکنش است.
-
حمایت بدون وابستگی: حمایت کنید ولی نقش درمانگر را برعهده نگیرید.
-
تشویق به مراجعه تخصصی: ترغیب به دیدن روانشناس یا روان‌پزشک
-
افزایش آگاهی: مطالعه و شناخت بیشتر درباره نوع اختلال شخصیتی مورد نظر
🎯 تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر افراد با اختلال شخصیت
در دنیای امروز، شبکه‌های اجتماعی می‌توانند وضعیت افراد مبتلا به اختلال شخصیت را تشدید یا تسکین دهند.
-
در افراد خودشیفته: میل به تأیید گرفتن می‌تواند افزایش پیدا کند.
-
در افراد وابسته: افزایش اضطراب ناشی از عدم دریافت پاسخ سریع
-
در افراد پارانوئید: افزایش بدبینی از طریق برداشت‌های اشتباه از پیام‌ها یا پست‌ها
به همین دلیل، متخصصان روانشناسی توصیه می‌کنند افراد مبتلا استفاده کنترل‌شده‌ای از فضای مجازی داشته باشند و در صورت نیاز از مشاور کمک بگیرند.
نتیجه‌گیری
اختلالات شخصیتی از رایج‌ترین اختلالات روانشناختی هستند که تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی فرد و اطرافیانش دارند. آگاهی، تشخیص به‌موقع، و مراجعه به متخصص می‌تواند نقش مهمی در بهبود فرد ایفا کند.
پیشنهاد:
اگر فکر می‌کنید ممکن است شما یا اطرافیانتان دچار اختلال شخصیت باشید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله درمان‌های نوین روان‌درمانی را نیز مطالعه کنید یا با یکی از متخصصین ما در کلینیک روانشناسی تماس بگیرید.
